Аксубай районы Беловка авылы халкы Бөек Ватан сугышы фронтларында батырларча көрәшкән

Бүгенге көнгә кадәр кешеләр Җиңү өчен гомерләрен кызганмаган Бөек Ватан сугышында катнашучыларны рәхмәт белән искә алалар. Бәхеткә каршы, безнең арада Бөек Ватан сугышы тарихын саклап калу максатыннан анда катнашучылар турында материаллар җыйган шәхесләр бар. Беловка авылында яшәүче Сергей Уланов үзенең авылдашлары – Бөек Ватан сугышында катнашучылар турында хикәяләр язган.

– Бөек Ватан сугышы елларында Беловкадан Ватанны саклауга 144 кеше киткән, шуларның 61е генә исән-сау әйләнеп кайткан, аларның да күбесе фронтта алган яралары аркасында вафат булалар, – дип уртаклашты туган якны өйрәнүче. – Оборона министрлыгының архив мәгълүматлары ярдәмендә без якташларыбызның исемлеген арттыра алдык.

Сергей Уланов өч бертуган Шадриннар турында сөйләде. Фронтта өч бертуган – Иван, Егор һәм Алексей сугышкан. Кечесе Алексейга документларны рәсмиләштергәндә Шадрин урынына Шатрин дип язганнар. Һәм бу деталь якташыбызны эзләүне катлауландырды. Авылның фронтовик-сугышчылары исемлегендә булмаган Алексей Шадрин «Шатрин» фамилиясе белән табыла.

Ул 1909 елда Яңа Үзи авылында туа. 20 нче еллар азагында Чистайда 2нче баскыч мәктәбен тәмамлый, бер еллык хәрби укулар уза, өйләнә һәм Казахстанга китә. Анда җирле зоотехникумда хәрби инструктор булып эшли.

Сугыш башлангач, абыйлары кебек үк, ул да фронтка китә. Өлкән лейтенант Алексей Шатрин 548 сп 116 сд да батальон командиры урынбасары булып сугышкан. 1942 елның 10 декабрендә Сталинград янындагы сугышта һәлак була. Сталинград өлкәсендә, Сухая Мечетка торак пунктында җирләнә (соңыннан Мамай курганына күчерелеп җирләнә). Аның хатыны Антонина Васильевна һәм кызы Лиля кала.

Уртанчы абыйсы Егор Федорович 1904 елда туган. Күмәкләштерү елларында Беловкада «Кызыл Байрак» колхозын оештыруда актив катнаша, Беловка авыл советы секретаре, колхоз рәисе булып эшли. Мария Федоровна Сарадаевага өйләнгән (1909-1992), балалары: Василий (1927-2013), Юлия (1929-1993), Мария (1934-2022).

1937 елда Трудолюбово авылына күченә. Фронтка Тельман райвоенкоматы тарафыннан мобилизацияләнә, 67 зсп 41 сд (п/я 30-20) да сугыша. 1942 елның гыйнварында Вутобут шәһәрендә һәлак була.

Бертуганнарның олысы Иван, бәхеткә каршы, җиңү белән кайта. Ул 1899 елның 17 мартында туган.

Сугышка кадәр Алексеевка поселогыннан Ульяна Калуковага (1900-1957) өйләнә, аларның алты баласы туа: Ольга (1925), Николай (1926); Петр (1928), Антонина (1930), Нина (1932), Елизавета (1947).

1926 елда ВКП (Б) сафларына керә. Беловка авыл советында секретарь, рәис булып эшли. Күмәкләштерү елларында Котыш волостенда, соңрак Аксубай районы хакимиятендә хезмәт куя.

Иван Федорович Шадрин 1941 елның 20 августында Аксубай РВК тарафыннан фронтка мобилизацияләнә. 336 Житомир укчылар дивизиясенең 424 аерым химик саклану ротасы составында сугышкан. Үзәк, Брянск һәм 1нче Украина фронтлары составында хәрби хәрәкәтләрдә катнаша.

Химик саклану ротасы төтен пәрдәләре җибәрү белән шөгыльләнә, шуның белән безнең гаскәрләрнең дошманнардан яшеренеп хәрәкәт итүен тәэмин итә. Төтен пәрдәләре урнаштырудан һәм химик саклау чаралары белән йөкләрне озатудан тыш, солдат-химиклар башка функцияләрне дә үтәгәннәр. Алар сугыш кырыннан яралыларны алып чыгалар, җирләү командасы сыйфатында эшлиләр, хуҗалык эшләрен башкаралар. Ләкин һәр борылыш саен аларны үлем көтә. Химик-солдатны немецлар шлейф буенча шашкадан җибәрелгән төтен буенча табалар һәм минометлардан һәм ату коралыннан ата башлыйлар.

Сугыштагы батырлыгы һәм тапкырлыгы өчен Иван Федорович күп кенә сугышчан бүләкләргә лаек була:

«Сугышчан казанышлар өчен» медале (28.04.1944 ел); «Кызыл Йолдыз» ордены 28.02.1945 ел; «Мәскәүне саклаган өчен» медале (05.04.1945 ел); «1941-1945 еллардагы Бөек Ватан сугышында Германияне җиңгән өчен» медале (26.01.1946 ел).

Бүләкләү кәгазьләренең берсендә шундый язма бар:

«Брень-Осуховский авылы янында дошман оборонасын өзгәндә иптәш Шадрин, дошман уты астына төтен пәрдәсе җибәреп, безнең пехотаның азрак югалтулар белән алга баруына ярдәм итте.

Шулай ук иптәш Шадрин Вигорцеле авылы тирәсендә камалыштан чыгучы немецлар төркемен әсирлеккә алганда да аерылып тора. Әсирлеккә бирелү тәкъдименә немецлар төркеме каршылык күрсәтә. Монда иптәш Шадрин бер немецны үтерә, ә берсен әсир итә, шул ук вакытта батырлык һәм кыюлык күрсәтә.

Одер елгасы аша кичү вакытында, төтен җибәрүче буларак, иптәш Шадрин дошманның артиллерия уты астында төтен чыгарып, сигез сәгать буена төтен пәрдәсе кора, шуның белән безнең гаскәрләрнең һәм техниканың кичү аша өзлексез хәрәкәтен тәэмин итә.

Иптәш Шадрин үрнәк, тәртипле кызылармеец. Рота парторгы буларак, сугышчан бурычларны һәм командование приказларын үтәү буенча һәрвакыт беренчеләр сафында була. Һәрчак сугышчыларны дәртләндерә һәм рухландыра, батырлык һәм тапкырлык үрнәге күрсәтә. Иптәш Шадрин хөкүмәт бүләгенә – «Кызыл Йолдыз» орденына лаек.

424 ОГХЗ командиры өлкән лейтенант /Кучинский/ 17.02.1945 ел.

Сугыштан соң Иван Федорович Шадрин озак вакытлар Аксубай районы хакимиятендә төрле вазифаларда эшли.

Хатыны Ульяна 1957 елда вафат була, Иван Федорович үзе гомеренең соңгы көннәрендә Медянка бистәсендә кызында яши, 1963 елда вафат була.

Шадриннарның Беловкадагы туганнары арасыннан фронтта тагын ике бертуган – Шадрин Павел Константинович белән Шадрин Петр Константинович – барлыгы биш кеше сугышкан. Дәһшәтле сугыш аларның дүртесенең гомерен өзгән.

Бу сугышта туганнарын югалткан гаиләләр өчен авыр кайгы. Дошманны җиңү өчен гомерләрен дә кызганмаган каһарманнар киләчәк буыннар хәтерендә мәңге яшәячәк.

Фото Сергей Уланов архивыннан.